Filozofia w epoce telefonów – młodzież pyta o naturę technologii

instytutsprawobywatelskich.pl 3 dni temu

„Po tej rozmowie zaczynam patrzeć na technologię jak na formę filozoficznego doświadczenia. Już nie tylko jako na środek, którym się posługujemy, ale jako na pewną przestrzeń, w której odbija się nasz sposób myślenia o świecie. Miałem wrażenie, iż mówimy o człowieku o jego potrzebie kontroli, ale i o tęsknocie za czymś, czego nie da się zaprogramować” – to słowa Natana Chwalewskiego, jednego z uczestników dociekań filozoficznych z Anną Jurek, które odbyły się 28 września 2025 r. w ramach VII Forum Technopolitycznego. W spotkaniu wzięła udział młodzież z łódzkich liceów i przedstawiciele Stowarzyszenie Dialogu Młodzieży.

Punktem wyjścia do rozważań był panel „Pandemia telefonów”, podczas którego zaproszeni goście – Daniel Dziewit, dziennikarz i terapeuta uzależnień, oraz Dorota Obidniak, wieloletnia działaczka Związku Nauczycielstwa Polskiego – debatowali o sensowności wprowadzenia zakazu używania telefonów w polskich szkołach.

Dyskusja dotyczyła również dramatycznych skutków uzależnienia od nowych technologii oraz pytania, czy rodzice i szkoły są przygotowani na zapewnienie dzieciom wsparcia w rozwijaniu zdrowych kompetencji cyfrowych.

Podczas dociekań filozoficznych temat telefonów przeniesiono na głębszy poziom i umieszczono w kontekście relacji człowieka i technologii. Jak tłumaczy prowadząca, dr Anna Jurek, dociekania filozoficzne to wyjątkowa formuła, która od tradycyjnej debaty, rozumianej jako spór, różni się tym, iż opiera się na dialogu intelektualnym. Wszystkie osoby uczestniczące w dociekaniach mają wspólny cel: dowiedzieć się, jaka jest prawda na temat danego zagadnienia, ogólna, obiektywna i niezależna od indywidualnych interesów. Na początku stawiają pytania problemowe, a następnie wybierają jedno do dyskusji i w duchu dialogu, poczuciu własnej wartości, a także szacunku dla opinii innych, badają dany temat.

Aby zainspirować uczestników, prowadząca przygotowała trzy cytaty Stanisława Lema dotyczące technologii. Drogą głosowania uczestnicy wybrali „Technologia to odpowiedź, ale jakie było pytanie”. Na podstawie tego cytatu, sformułowane zostało około dwudziestu pytań, m. in.: „Czy kiedykolwiek wiedzieliśmy jakie było pytanie, na które odpowiedzią jest technologia?”, „Kim byśmy byli bez technologii?”, „Czym tak adekwatnie jest technologia?”.

Grupa zdecydowała wspólnie, żeby skupić się na mniej abstrakcyjnych kwestiach, a mianowicie zastanowić się, czy technologia to szansa czy zagrożenie. W toku rozmowy uczestnicy zgodzili się, iż wpływ technologii na życie człowieka w dużej mierze zależy od intencji oraz kompetencji użytkowników. Z jednej strony podkreślano liczne korzyści płynące z rozwoju technologicznego, takie jak ułatwienie nauki, komunikacji czy dostępu do informacji, z drugiej zaś zwracano uwagę na niebezpieczeństwa wynikające z niewłaściwego lub bezmyślnego jej użycia.

Jak podkreśla jeden z uczestników, Brian Borowski: „To niesamowite, jak rozmowa o technologii potrafi otworzyć zupełnie inny wymiar myślenia. Z początku wydaje się, iż mówimy o narzędziach, o funkcjach, o postępie, a tymczasem niepostrzeżenie przechodzimy w obszar pytań o człowieka, o jego relację z czasem, pamięcią i świadomością. To właśnie we fragmencie refleksji poczułem, iż technologia jest nie tylko wytworem ludzkiego umysłu, ale też jego przedłużeniem, a może choćby zwierciadłem”.

W toku rozmowy pojawiły się również wątki etyczne, dotyczące wykorzystania sztucznej inteligencji w sztuce i związanego z tym ryzyka naruszenia praw autorskich.

Młodzież zastanawiała się także, czy postęp technologiczny zawsze jest wartością samą w sobie, gdzie przebiegają jego granice. W końcowej części rozważań podjęto temat odpowiedzialności jednostki w kształtowaniu technologicznej rzeczywistości.

Młodzi ludzie zastanawiali się, w jakim stopniu świadome wybory konsumenckie mogą wpływać na działania globalnych korporacji technologicznych, przyznając przy tym, iż wywieranie realnego wpływu w tym obszarze pozostaje niezwykle trudnym wyzwaniem. Doskonałym podsumowaniem spotkania są słowa Zuzanny Domańskiej: „Czuję wdzięczność za ten rodzaj rozmowy, w której technologia nie jest opisana językiem zimnej precyzji, ale ludzkiego zdziwienia. Bo przecież to ono, zdziwienie, było od zawsze początkiem filozofii. Dyskusja przypomniała mi, iż choćby w świecie pełnym ekranów i kodu wciąż możemy szukać sensu, który wymyka się logice programów, ale dotyka nas głęboko i prawdziwie”.