Kiedy na pięć sekund zgasły światła w 50-milionowej Hiszpanii, okazało się, iż nowoczesna cywilizacja ma jedną śmiertelną słabość. Teraz banki centralne ostrzegają: „Schowajcie część pieniędzy w domu”.
Fot. Warszawa w Pigułce
28 kwietnia 2025 roku o godzinie 12:33 Hiszpania zniknęła z mapy nowoczesnego świata. W ciągu pięciu sekund z sieci energetycznej wyparowało piętnaście gigawatów mocy – równowartość sześćdziesięciu procent krajowego zapotrzebowania. Ale prawdziwy szok przyszedł potem, gdy miliony ludzi odkryły, iż mając tysiące euro na kontach bankowych, nie mogą kupić butelki wody.
Krach społeczeństwa bezgotówkowego
To, co wydarzyło się następnie, brutalnie obnażyło słabość cyfrowej rewolucji. Płatności kartą spadły o pięćdziesiąt pięć procent, pozostawiając Hiszpanów praktycznie bez dostępu do pieniędzy. Sieci handlowe jak Dia zamykały wszystkie sklepy oprócz magazynów, a Carrefour utrzymywał tylko największe placówki, przyjmując wyłącznie gotówkę.
Przed nielicznymi oddziałami banków, które zdołały otworzyć drzwi dzięki generatorom prądu, ustawiły się długie kolejki ludzi próbujących wypłacić banknoty. Transport publiczny stanął całkowicie – metro w Madrycie i Barcelonie przestało działać, a trzydzieści pięć tysięcy pasażerów pociągów musiało zostać ewakuowanych.
Mieszkańcy, którzy przez lata przyzwyczajali się do życia bez gotówki, odkryli bolesną prawdę: bez działających systemów elektronicznych nie mogli kupić choćby chleba. Gospodarka straciła czterysta milionów euro obrotów w jeden dzień tylko z powodu niemożności płacenia kartą.
Strategia Unii Gotowości jako odpowiedź
Hiszpański koszmar wydarzył się dokładnie miesiąc po ogłoszeniu przez Komisję Europejską „Strategii Unii Gotowości”. Dwudziestego szóstego marca 2025 roku komisarz ds. gotowości i zarządzania kryzysowego Hadja Lahbib wezwała wszystkich obywateli UE do osiągnięcia samowystarczalności na minimum siedemdziesiąt dwie godziny.
Strategia obejmuje trzydzieści kluczowych działań mających na celu przygotowanie Europy na rosnące zagrożenia – od napięć geopolitycznych i konfliktów przez cyberbezpieczeństwo i manipulacje informacyjne po zmiany klimatyczne i klęski żywiołowe. Jak powiedziała Lahbib: „Gotowość musi być wpleciona w tkankę naszych społeczeństw – każdy ma swoją rolę do odegrania”.
Komisja zaleca państwom członkowskim zapewnienie, by obywatele posiadali zestawy kryzysowe umożliwiające samowystarczalność przez minimum siedemdziesiąt dwie godziny w przypadku odcięcia od podstawowych dostaw.
Konkretne zalecenia europejskie
Holenderski bank centralny De Nederlandsche Bank poszedł najdalej w konkretach, wydając oficjalne zalecenia: siedemdziesiąt euro na dorosłego i trzydzieści euro na dziecko na wypadek siedemdziesięciodwugodzinnej awarii systemów płatniczych. Kwoty te obliczono na pokrycie podstawowych wydatków na żywność, wodę, leki i transport.
Szwedzki Riksbank – bank centralny kraju będącego pionierem społeczeństwa bezgotówkowego – oficjalnie zalecił obywatelom utrzymywanie rezerw finansowych w gotówce wystarczających na co najmniej tydzień funkcjonowania. Szwedzka Agencja ds. Sytuacji Kryzysowych w listopadzie 2024 roku rozpowszechniła broszurę „W przypadku kryzysu lub wojny”, zalecając przechowywanie „wystarczającej ilości gotówki na co najmniej jeden tydzień, najlepiej w różnych nominałach”.
Francja już wcześniej wdrożyła podobne zalecenia, tworząc siedemdziesięciodwugodzinowy zestaw przetrwania obejmujący żywność, wodę, leki, radio na baterie, latarkę z zapasowymi bateriami, ładowarki, gotówkę, kopie ważnych dokumentów, zapasowe klucze, ciepłe ubrania i podstawowe narzędzia.
Europa pod cyberatakiem
Hiszpańska awaria nie była dziełem sabotażu, ale pokazała, jak krucha jest nowoczesna infrastruktura. Dane z ubiegłego roku pokazują osiemdziesięcioprocentowy wzrost ataków ransomware na sektor energetyczny. Ponad dwieście incydentów cybernetycznych dotknęło europejskie systemy energetyczne.
Europejski Bank Centralny odnotował rekordową liczbę ataków na banki. Awaria systemu TARGET2 w marcu, która trwała siedem godzin i wpłynęła na tysiące wypłat pensji, była tylko preludium do problemów ujawnionych przez hiszpański blackout.
W regionie Morza Bałtyckiego odnotowano ponad jedenaście uszkodzeń kabli podmorskich w ciągu piętnastu miesięcy, a wiele z nich budzi podejrzenia sabotażu. To wszystko tworzy obraz Europy narażonej na wielopoziomowe zagrożenia dla krytycznej infrastruktury.
Gotówka jako strategiczny zasób
Zalecenia UE podkreślają znaczenie gotówki jako kluczowego elementu zestawów kryzysowych. Komisja Europejska rekomenduje utrzymywanie wystarczającej ilości gotówki na pokrycie podstawowych wydatków przez co najmniej tydzień. Dla większości gospodarstw domowych oznacza to kilkaset euro w różnych nominałach.
Austria wprowadza inicjatywę „Gotówka na wszystkie przypadki”, zalecając przechowywanie około stu euro na członka gospodarstwa domowego w małych nominałach w bezpiecznym miejscu. Amerykańska Federalna Agencja Zarządzania Kryzysowego również zaleca Amerykanom utrzymywanie zapasu gotówki w zestawach kryzysowych.
Przeliczając europejskie zalecenia na polskie warunki, czteroosobowa rodzina powinna mieć w domu około osiemset sześćdziesiąt złotych na kryzysowe trzy dni, a przy dłuższych przygotowaniach – kilka tysięcy złotych na tydzień.
Polska w awangardzie przygotowań
Na tym tle Polska wygląda jak kraj najlepiej przygotowany na kryzys. Polskie Rządowe Centrum Bezpieczeństwa od lat wypracowuje najdalej idące w UE wytyczne kryzysowe. Podczas gdy Europa zaleca siedemdziesięciodwugodzinne zapasy, RCB rekomenduje przygotowanie na trzy do siedmiu dni.
Polska lista wyposażenia obejmuje ponad dwadzieścia pięć pozycji – od dokumentów przez żywność po radio na baterie. To systematyczne budowanie kultury gotowości obywatelskiej, które znacznie wykracza poza standardy zachodnioeuropejskie i okazuje się dziś wzorcem dla całej Europy.
Praktyczny przewodnik po zestawie kryzysowym
Zgodnie z wytycznymi UE, podstawowy siedemdziesięciodwugodzinny zestaw kryzysowy powinien zawierać: wodę butelkowaną (trzy litry na osobę na dobę), żywność niewymagającą gotowania, niezbędne leki, latarkę z zapasowymi bateriami, radio na baterie oraz gotówkę w drobnych nominałach.
Dodatkowo zaleca się: kopie ważnych dokumentów tożsamości przechowywane w wodoodpornym opakowaniu, ładowarki do telefonów, zapasowe klucze, ciepłe ubrania, śpiwory, podstawowe narzędzia i alternatywne źródła światła jak świece.
Eksperci podkreślają, iż gotówka powinna być przechowywana w różnych denominacjach
