Zachowek od lat gwarantował najbliższym część spadku choćby wtedy, gdy zostali pominięci w testamencie. Po zmianach w prawie nie jest to już tak pewne – krąg uprawnionych został zawężony, a możliwość pozbawienia zachowku znacznie ułatwiona.
Fot. Warszawa w Pigułce
Zachowek po zmianach w prawie. Kto dostanie pieniądze, a kto może zostać ich pozbawiony
Zachowek od lat stanowił gwarancję dla najbliższych krewnych pominiętych w testamencie. Dzięki niemu dzieci, małżonek czy rodzice zmarłego mieli pewność, iż choćby jeżeli spadkodawca pominął ich w ostatniej woli, otrzymają część majątku. Teraz jednak przepisy się zmieniły, a krąg osób uprawnionych został ograniczony. Dla wielu rodzin oznacza to ryzyko utraty prawa do pieniędzy.
Czym jest zachowek i komu przysługuje?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym (art. 991–1011), zachowek to forma ochrony najbliższej rodziny przed całkowitym pominięciem w testamencie. Do jego otrzymania uprawnieni są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Wysokość zachowku zależy od udziału, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym.
W praktyce oznacza to, iż uprawniony otrzymuje połowę tego udziału. jeżeli jednak jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, przysługuje mu aż dwie trzecie wartości. Przykład: przy majątku wartym 300 tys. zł i dwóch synach, każdy miałby prawo do 150 tys. zł w dziedziczeniu ustawowym. Pominięty w testamencie syn mógłby wówczas dochodzić 75 tys. zł zachowku.
Zmiany w przepisach
Nowelizacja prawa rozszerzyła katalog sytuacji, w których łatwiej pozbawić kogoś prawa do zachowku. Dotyczy to m.in. przypadków wydziedziczenia w testamencie, które – jeżeli zostanie dobrze uzasadnione – wyłącza roszczenia finansowe. Do obliczania zachowku dolicza się też wartość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej, jeżeli spadkodawca wniósł do niej majątek.
Co istotne, nie wszystkie darowizny są wliczane do masy spadkowej. Z reguły wyłączone są drobne upominki oraz darowizny sprzed ponad 10 lat, o ile nie dotyczyły osób uprawnionych do zachowku.
Kiedy zachowek przepada?
Osoba uprawniona może zostać go pozbawiona poprzez wydziedziczenie, które musi być wyraźnie zapisane w testamencie i oparte na przesłankach przewidzianych w prawie. To m.in. ciężkie przestępstwo wobec spadkodawcy lub jego najbliższych, uporczywe zaniedbywanie obowiązków rodzinnych czy rażące naruszanie zasad współżycia społecznego.
Warto pamiętać, iż roszczenia o zachowek przedawniają się po pięciu latach od śmierci spadkodawcy. Po tym czasie nie można skutecznie dochodzić swoich praw przed sądem.
Jak dochodzić zachowku?
Pierwszym krokiem powinno być wezwanie do zapłaty skierowane do spadkobierców testamentowych. jeżeli nie przyniesie skutku, pozostaje droga sądowa. W pozwie należy wskazać żądaną kwotę, uzasadnienie roszczenia i dowody – od wyceny majątku po kopie testamentu.
Sąd, rozpatrując sprawę, może przesłuchać świadków i powołać biegłych do wyceny majątku. Na tej podstawie ustali wysokość należnego zachowku i zdecyduje o obowiązku jego wypłaty.
Dlaczego to ważne?
Zmiany w prawie sprawiają, iż choćby najbliżsi krewni nie mogą już być pewni pieniędzy, jeżeli zostali pominięci w testamencie. najważniejsze staje się szybkie działanie, znajomość procedur i – w razie sporu – przygotowanie się na batalię sądową. Zachowek, który miał chronić rodzinę, dziś wymaga większej świadomości prawnej i determinacji w dochodzeniu swoich praw.
