Spoon theory – metafora przydatna w rozumieniu wypalenia u osób neuroróżnorodnych

Spoon theory (czyli „teoria łyżeczek”) to prosta metafora stworzona przez Christine Miserandino, by wyjaśnić przyjaciółce, jak wygląda codzienność osoby z chorobą przewlekłą. Wyciągnęła z torebki dwanaście łyżeczek i powiedziała: Każda z nich to twoja energia. Zanim wyjdziesz z domu, zużyjesz połowę. W tej opowieści łyżeczki to nie tylko zmęczenie fizyczne – to ograniczony zasób funkcjonowania: mentalnego, emocjonalnego, sensorycznego. I nie regeneruje się on automatycznie.

Jak spoon theory tłumaczy wypalenie i przebodźcowanie u osób neuroatypowych?

Dla osób neuroatypowych – zwłaszcza w spektrum autyzmu i z ADHD – spoon theory staje się nie tylko metaforą, ale narzędziem codziennej autoanalizy. Wychodzisz na zakupy? To kosztuje łyżeczki: hałas, światła, ludzie. Masz spotkanie w pracy? Tracisz łyżeczki na regulację emocji, podtrzymywanie kontaktu wzrokowego, tłumienie stymów. Zwykłe „bycie wśród ludzi” – small talk, patrzenie w oczy, uprzejmość – potrafi zjeść cały dzienny limit. I nikt tego nie widzi.

Dla osoby neurotypowej łyżeczki są „niewidzialne”, bo mają ich nieskończenie wiele. Dla osoby autystycznej każda interakcja społeczna czy sensoryczna może kosztować wszystko. To nie lenistwo, nie nadwrażliwość, nie wybór. Bodźce z otoczenia takie jak hałas, światło czy presja społeczna mogą prowadzić do szybszego zużycia dostępnej energii, co skutkuje zmęczeniem i koniecznością odpoczynku. Wykonywanie rutynowych czynności, utrzymywanie kontaktów społecznych czy kontrola reakcji emocjonalnych stanowią znaczne obciążenie.

Metafora spoon theory pomaga zrozumieć, iż osoby z neuroatypowością funkcjonują w świecie, który często nie uwzględnia ich indywidualnych ograniczeń energetycznych. Koncepcja ta ułatwia komunikację na temat potrzeb związanych z odpoczynkiem i zarządzaniem energią oraz stanowi narzędzie do lepszego planowania codziennych aktywności.

W kontekście terapii neuroafirmującej i wsparcia psychologicznego spoon theory służy jako pomoc w rozwijaniu samoświadomości oraz wyznaczaniu realistycznych granic własnych możliwości. Dzięki niej można unikać przeciążenia i zmniejszać ryzyko wystąpienia kryzysów zdrowotnych związanych z przewlekłym stresem i wyczerpaniem.