Pięć sekund wystarczyło, żeby 50-milionowa Hiszpania wróciła do średniowiecza. Gdy zgasły światła, okazało się, iż posiadanie tysięcy euro na koncie nie pomoże kupić choćby butelki wody. Teraz banki centralne mówią jasno: przygotujcie część pieniędzy w domu.
Fot. Warszawa w Pigułce
Dwudziesty ósmy kwietnia 2025 roku przeszedł do historii jako dzień, gdy nowoczesna Europa stanęła oko w oko z własną słabością. O godzinie 12:33 hiszpańska sieć energetyczna straciła w ciągu pięciu sekund piętnaście gigawatów mocy. W tym czasie z sieci zniknęła energia równowartość sześćdziesięciu procent krajowego zapotrzebowania. Ale prawdziwy dramat rozpoczął się, gdy Hiszpanie odkryli, iż mając tysiące euro na kontach bankowych, nie mogą kupić choćby podstawowych produktów.
Europa odkrywa swoją kruchość
To, co stało się później, brutalnie obnażyło rzeczywistość cyfrowej rzeczywistości. Płatności kartą spadły o pięćdziesiąt pięć procent, pozostawiając mieszkańców praktycznie bez dostępu do własnych pieniędzy. Wielkie sieci handlowe jak Dia zamykały sklepy jeden za drugim, a Carrefour utrzymywał tylko największe placówki, przyjmując wyłącznie banknoty i monety.
Przed nielicznymi oddziałami banków, które zdołały uruchomić agregaty prądotwórcze, ustawiły się kilometrowe kolejki ludzi próbujących wypłacić gotówkę. Transport publiczny stanął całkowicie – metro w Madrycie i Barcelonie przestało działać, a trzydzieści pięć tysięcy pasażerów pociągów musiało zostać ewakuowanych.
Gospodarka straciła czterysta milionów euro obrotów w jeden dzień tylko z powodu niemożności płacenia kartą. Społeczeństwo, które przez lata przyzwyczajało się do życia bez gotówki, zostało postawione przed ścianą.
Tragiczny bilans awarii
Co najmniej siedem osób zmarło w wyniku blackoutu w Hiszpanii. Sześć śmierci odnotowano w Galicji, w tym trzech członków tej samej rodziny, którzy zginęli z powodu zatrucia tlenkiem węgla spowodowanego przez wadliwy agregat w domu w Taboadeli. Siódma śmierć została odnotowana w pożarze domu w Madrycie, który pozostawił 13 innych rannych.
W Portugalii zmarła 77-letnia kobieta podłączona do mechanicznego wentylatora przez 24 godziny na dobę – urządzenie do wspomagania oddychania wyczerpało baterię, a Krajowa Służba Medyczna nie dotarła na czas.
Strategia gotowości jako odpowiedź Europy
Komisja Europejska i Wysoki Przedstawiciel uruchomili strategię gotowości Unii Europejskiej, aby wspierać państwa członkowskie i poprawić zdolność Europy do zapobiegania i reagowania na pojawiające się zagrożenia. Jej prezentacja nastąpiła dokładnie miesiąc przed hiszpańską katastrofą – 26 marca 2025 roku.
Strategia obejmuje trzydzieści kluczowych działań mających na celu wypracowanie „kultury gotowości przez projektowanie” we wszystkich politykach UE. Komisja zaleca państwom członkowskim zapewnienie, by obywatele osiągnęli samowystarczalność na minimum siedemdziesiąt dwie godziny w przypadku odcięcia od podstawowych dostaw.
Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen podkreśliła: „Nowe realia wymagają nowego poziomu gotowości w Europie. Nasi obywatele, nasze państwa członkowskie i nasze firmy potrzebują odpowiednich narzędzi do działania, zarówno w celu zapobiegania kryzysom, jak i szybkiego reagowania w przypadku katastrofy”.
Banki centralne: trzymajcie gotówkę w domu
Holenderski bank centralny De Nederlandsche Bank wprowadził najkonkretniejsze zalecenia na świecie: siedemdziesiąt euro na dorosłego i trzydzieści euro na dziecko na siedemdziesięciodwugodzinową awarię systemów płatniczych. Kwoty obliczono na pokrycie podstawowych wydatków na żywność, wodę, leki i transport.
Szwedzki Riksbank – bank centralny kraju, który jako pierwszy na świecie zmierzał ku społeczeństwu bezgotówkowemu – oficjalnie zalecił obywatelom utrzymywanie rezerw finansowych w gotówce na co najmniej tydzień funkcjonowania. Szwedzka Agencja ds. Sytuacji Kryzysowych rozpowszechniła broszurę „W przypadku kryzysu lub wojny”, zalecając przechowywanie wystarczającej ilości gotówki na co najmniej jeden tydzień.
Austria wprowadza inicjatywę „Gotówka na wszystkie przypadki”, zalecając przechowywanie około stu euro na członka gospodarstwa domowego w małych nominałach. Amerykańska Federalna Agencja Zarządzania Kryzysowego również zaleca obywatelom utrzymywanie zapasu gotówki w zestawach kryzysowych.
Cyberataki na infrastrukturę energetyczną
Hiszpańska awaria nie była dziełem sabotażu, ale pokazała, jak krucha jest nowoczesna infrastruktura. Dane z ubiegłego roku ujawniają osiemdziesięcioprocentowy wzrost ataków ransomware na sektor energetyczny. Ponad dwieście incydentów cybernetycznych dotknęło europejskie systemy energetyczne w 2024 roku.
Europejski Bank Centralny odnotował rekordową liczbę ataków na instytucje finansowe. Awaria systemu TARGET2 w marcu, która trwała siedem godzin i wpłynęła na tysiące wypłat pensji, była tylko preludium do problemów ujawnionych przez hiszpański blackout.
W regionie Morza Bałtyckiego odnotowano jedenaście uszkodzeń kabli podmorskich w ciągu ostatnich piętnastu miesięcy, a wiele z nich budzi podejrzenia sabotażu. To wszystko tworzy obraz Europy narażonej na wielopoziomowe zagrożenia dla krytycznej infrastruktury.
Polska w awangardzie europejskiej gotowości
Na tym tle Polska wygląda jak najbardziej przygotowany kraj w Europie. Polskie Rządowe Centrum Bezpieczeństwa od lat wypracowuje najdalej idące w UE wytyczne kryzysowe. Podczas gdy Europa zaleca siedemdziesięciodwugodzinne zapasy, RCB rekomenduje przygotowanie na trzy do siedmiu dni.
Dla Finlandii, kraju, który ma schrony obrony cywilnej dla około 4,8 miliona ze swoich 5,6 miliona ludzi i zalecenia dotyczące działania w pierwszych 72 godzinach kryzysu, strategia może brzmieć znajomo. Podobnie jest z Polską.
Polska lista wyposażenia kryzysowego obejmuje ponad dwadzieścia pięć pozycji – od dokumentów przez żywność po radio na baterie. To systematyczne budowanie kultury gotowości obywatelskiej, które znacznie wykracza poza standardy zachodnioeuropejskie.
Jak przygotować się praktycznie
Według wytycznych UE podstawowy siedemdziesięciodwugodzinny zestaw kryzysowy powinien zawierać: wodę butelkowaną (trzy litry na osobę na dobę), żywność niewymagającą gotowania, niezbędne leki, latarkę z zapasowymi bateriami, radio na baterie oraz gotówkę w drobnych nominałach.
Zestaw alarmowy, który Bruksela chce, aby wszystkie europejskie gospodarstwa domowe posiadały, powinien zawierać następujące przedmioty: kopie ważnych dokumentów tożsamości przechowywane w wodoodpornym opakowaniu, ładowarki do telefonów, zapasowe klucze, ciepłe ubrania, śpiwory, podstawowe narzędzia i alternatywne źródła światła.
Przeliczając europejskie zalecenia na polskie warunki, czteroosobowa rodzina powinna mieć w domu około osiemset sześćdziesiąt złotych na kryzysowe trzy dni, a przy dłuższych przygotowaniach – kilka tysięcy złotych na tydzień. Eksperci podkreślają, iż gotówka powinna być przechowywana w różnych nominałach – od drobnych monet po większe banknoty.
Koniec społeczeństwa bezgotówkowego?
Obecny system abonamentowy w Polsce znajduje się w głębokim kryzysie, ale hiszpańska lekcja pokazuje wartość tradycyjnych form płatności. Tylko trzydzieści dwa procent uprawnionych gospodarstw domowych płaci abonament regularnie, co może oznaczać, iż większość Polaków i tak ma w domu zapasy gotówki.
Hiszpański koszmar był jednym z najgorszych blackoutów w żywej pamięci Europy. Dla wielu ekspertów był to sygnał ostrzegawczy, iż nadmierne poleganie na systemach cyfrowych może być niebezpieczne. Odzyskiwanie systemu było zarówno stopniowe, jak i nierównomierne w poszczególnych regionach. Tego samego dnia prąd zaczął wracać około 17:00 czasu lokalnego i stopniowo wzrastał w nocy i nad ranem następnego dnia. Do 6:00 rano 29 kwietnia 99% krajowego zapotrzebowania zostało przywrócone.
W obliczu planowanych zmian systemowych w całej Europie warto uporządkować swoją sytuację finansową już teraz. Niewykorzystanie możliwości przygotowania może kosztować setki złotych strat, a ignorowanie ostrzeżeń może skutkować niemożnością zakupu podstawowych produktów w kryzysie.
