Ministerstwo Zdrowia przygotowuje kompleksową reformę systemu żywienia w polskich placówkach oświatowych, która fundamentalnie zmieni sposób odżywiania dzieci i młodzieży w przedszkolach oraz szkołach. Opublikowany w Rządowym Centrum Legislacji projekt rozporządzenia wprowadza szereg radykalnych ograniczeń i nowych standardów żywieniowych, które mają na celu poprawę nawyków żywieniowych najmłodszego pokolenia Polaków oraz walkę z rosnącym problemem otyłości dziecięcej i nieodpowiednich wzorców konsumpcyjnych.
Fot. Pixabay / Warszawa w Pigułce
Najgłośniejszą zmianą planowaną przez resort zdrowia jest całkowity zakaz sprzedaży kawy we wszystkich jednostkach systemu oświaty, co oznacza jej zniknięcie zarówno ze szkolnych sklepików, jak i automatów sprzedających umieszczonych na terenie placówek edukacyjnych. Ta decyzja jest bezpośrednią odpowiedzią na liczne sygnały napływające od rodziców, opiekunów prawnych oraz dyrektorów szkół, którzy wyrażali rosnące zaniepokojenie konsumpcją kofeiny przez dzieci i młodzież w wieku szkolnym.
Ministerstwo Zdrowia uzasadnia wprowadzenie zakazu sprzedaży kawy koniecznością ograniczenia dostępu młodych osób do substancji psychoaktywnych, które mogą negatywnie wpływać na ich rozwój psychofizyczny oraz procesy uczenia się. Kofeina zawarta w kawie może powodować u dzieci i nastolatków problemy z koncentracją, zaburzenia snu, zwiększone pobudzenie oraz potencjalne uzależnienie, co w konsekwencji może odbijać się na ich wynikach edukacyjnych oraz ogólnym stanie zdrowia.
Wśród organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej regularnie napływały zgłoszenia dotyczące niepokojącej tendencji wzrastającego spożycia kawy przez uczniów, co skłoniło decydentów do podjęcia radykalnych działań legislacyjnych. Planowane zmiany wpisują się w szerszą strategię promowania zdrowych nawyków żywieniowych wśród dzieci oraz ograniczania dostępu do produktów, które mogą szkodzić ich zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi.
Nowe rozporządzenie wprowadza również restrykcyjne normy dotyczące składu produktów spożywczych dostępnych w placówkach oświatowych, ustanawiając precyzyjne limity zawartości cukru, tłuszczu oraz soli w żywności oferowanej uczniom. Zgodnie z projektowanymi przepisami, produkty sprzedawane w szkołach i przedszkolach nie będą mogły zawierać więcej niż piętnaście gramów cukru, dziesięć gramów tłuszczu oraz jeden gram soli na sto gramów lub sto mililitrów produktu. Dla niektórych kategorii żywności, szczególnie produktów mlecznych, ustanowione zostaną jeszcze bardziej rygorystyczne ograniczenia.
Lista produktów dopuszczonych do sprzedaży w placówkach oświatowych zostanie znacząco ograniczona i będzie obejmować głównie produkty uznawane za zdrowe oraz wartościowe żywieniowo. Wśród dozwolonych artykułów znajdą się różne rodzaje pieczywa, świeże sałatki, kanapki przygotowane zgodnie z nowymi standardami żywieniowymi, produkty zbożowe o wysokiej wartości odżywczej, świeże owoce i warzywa oraz soki i koktajle bez dodatku cukru. W ofercie szkolnych sklepików będą mogły się znajdować naturalne wody mineralne oraz czekolada gorzka zawierająca minimum siedemdziesiąt procent kakao.
Ministerstwo Zdrowia planuje również wprowadzenie szczegółowych wytycznych dotyczących komponowania codziennych posiłków serwowanych w szkolnych stołówkach, które mają zapewnić uczniom zbilansowaną dietę odpowiadającą ich potrzebom rozwojowym. W placówkach oferujących więcej niż trzy posiłki dziennie zostanie wprowadzony obowiązek serwowania zróżnicowanych oraz zbilansowanych dań zawierających wszystkie niezbędne składniki odżywcze.
Nowe standardy żywieniowe zobowiązują szkoły do codziennego serwowania produktów zbożowych lub ziemniaków jako źródła węglowodanów złożonych, świeżych warzyw oraz owoców dostarczających witamin i składników mineralnych, produktów mlecznych lub ich roślinnych zamienników jako źródła wapnia oraz białka, a także mięsa, ryb, jaj lub nasion roślin strączkowych zapewniających pełnowartościowe białko. Każdego dnia dzieci będą musiały otrzymać przynajmniej dwie porcje produktów mlecznych lub ich roślinnych odpowiedników oraz jedną porcję wysokobiałkowych produktów pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego.
Szczególny nacisk zostanie położony na regularne wprowadzanie do jadłospisów ryb jako źródła kwasów tłuszczowych omega-3 oraz wysokiej jakości białka, z obowiązkiem podawania dań rybnych przynajmniej raz w tygodniu. Jednocześnie zostanie ograniczona częstotliwość serwowania potraw smażonych, które będą mogły pojawiać się w szkolnych stołówkach maksymalnie dwa razy w tygodniu, co ma na celu ograniczenie spożycia tłuszczów trans oraz produktów o wysokiej kaloryczności przy niskiej wartości odżywczej.
Projektowane rozporządzenie ustanawia również precyzyjne wymagania energetyczne dla posiłków serwowanych w placówkach oświatowych, które mają być dostosowane do wieku oraz potrzeb energetycznych dzieci i młodzieży. Szkolne obiady będą musiały zapewniać dwadzieścia procent dziennego zapotrzebowania energetycznego w przypadku posiłków jednodaniowych lub trzydzieści procent dla posiłków dwudaniowych. W przedszkolach, gdzie dzieci spędzają znaczną część dnia, planuje się jeszcze wyższe standardy energetyczne, z wymaganiem pokrycia siedemdziesięciu pięciu procent dziennego zapotrzebowania kalorycznego.
Ministerstwo wprowadza także zakaz stosowania sztucznych dodatków do żywności w procesie przygotowywania szkolnych posiłków, co oznacza konieczność przygotowywania wszystkich zup oraz sosów wyłącznie z naturalnych składników. Dopuszczalne będzie używanie koncentratów, ale tylko tych wyprodukowanych na bazie naturalnych surowców bez dodatku sztucznych wzmacniaczy smaku, konserwantów czy barwników. Ta zmiana ma na celu ograniczenie ekspozycji dzieci na substancje chemiczne, które mogą wywoływać reakcje alergiczne lub negatywnie wpływać na ich zdrowie w dłuższej perspektywie.
Planowana reforma żywienia szkolnego wpisuje się w szerszą strategię zdrowia publicznego mającą na celu walkę z rosnącym problemem otyłości dziecięcej oraz kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych już od najmłodszych lat. Statystyki pokazują, iż odsetek dzieci z nadwagą i otyłością w Polsce systematycznie rośnie, co jest związane z nieodpowiednymi wzorcami żywieniowymi oraz coraz większą dostępnością wysoko przetworzonej żywności o niskiej wartości odżywczej.
Wprowadzenie nowych standardów żywienia w szkołach i przedszkolach ma również wymiar edukacyjny, ponieważ ma kształtować preferencje żywieniowe dzieci oraz uczyć je dokonywania świadomych wyborów żywieniowych. Poprzez codzienne obcowanie ze zdrową żywnością w środowisku szkolnym dzieci mają szansę rozwinąć pozytywne nawyki żywieniowe, które będą mogły przenieść do życia dorosłego.
Nowe przepisy mają wejść w życie z początkiem roku szkolnego 2026/2027, co oznacza, iż placówki oświatowe będą miały ponad rok na przygotowanie się do implementacji nowych standardów. Ten okres przejściowy ma pozwolić szkołom i przedszkolom na dostosowanie infrastruktury kuchennej, przeszkolenie personelu odpowiedzialnego za przygotowanie posiłków oraz nawiązanie współpracy z nowymi dostawcami żywności spełniającymi rygorystyczne wymagania jakościowe.
Proces implementacji nowych standardów żywienia będzie wymagał znacznych inwestycji ze strony placówek oświatowych, które będą musiały zmodernizować swoje kuchnie oraz wyposażyć je w sprzęt umożliwiający przygotowywanie posiłków zgodnie z nowymi wytycznymi. Konieczne będzie również przeszkolenie kucharzy oraz personelu obsługującego szkolne stołówki w zakresie nowych przepisów oraz technik kulinarnych pozwalających na przygotowywanie zdrowych i smakowitych posiłków bez stosowania sztucznych dodatków.
Planowane zmiany będą wymagały również rewizji umów z dotychczasowymi dostawcami żywności oraz poszukiwania nowych partnerów biznesowych zdolnych do dostarczania produktów spełniających nowe standardy jakościowe. Może to oznaczać konieczność współpracy z lokalnymi producentami żywności ekologicznej oraz firmami specjalizującymi się w żywności dla dzieci, co może przełożyć się na wzrost kosztów żywienia szkolnego.
Ministerstwo Zdrowia zapowiada przeprowadzenie szeroko zakrojonych konsultacji społecznych dotyczących projektowanych zmian, które mają umożliwić wyrażenie opinii przez różne grupy interesariuszy, w tym rodziców, nauczycieli, dyrektorów szkół oraz przedstawicieli branży spożywczej. Konsultacje mają pozwolić na ewentualne modyfikacje projektu rozporządzenia oraz lepsze dostosowanie jego zapisów do realnych potrzeb oraz możliwości placówek oświatowych.
Reakcje na zapowiadane zmiany są mieszane, z jednej strony rodzice oraz organizacje zajmujące się promocją zdrowego żywienia dzieci wyrażają poparcie dla inicjatywy Ministerstwa Zdrowia, z drugiej strony niektórzy przedstawiciele środowiska oświatowego wyrażają obawy dotyczące praktycznych aspektów implementacji nowych standardów oraz ich wpływu na koszty funkcjonowania placówek edukacyjnych.
Długoterminowe skutki planowanej reformy żywienia szkolnego mogą być znaczące dla zdrowia publicznego w Polsce, ponieważ kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych w młodym wieku może przyczynić się do ograniczenia problemu otyłości oraz chorób cywilizacyjnych w populacji dorosłej. Inwestycja w zdrowe żywienie dzieci może przynieść korzyści ekonomiczne w postaci zmniejszonych kosztów opieki zdrowotnej związanych z leczeniem chorób diet-zależnych w przyszłości.
Planowana reforma wpisuje się również w europejskie trendy dotyczące poprawy jakości żywienia w placówkach oświatowych, gdzie coraz więcej państw wprowadza restrykcyjne standardy dotyczące żywności dostępnej dla dzieci w szkołach. Doświadczenia innych państw europejskich pokazują, iż skuteczna implementacja zdrowych standardów żywienia wymaga nie tylko odpowiednich regulacji prawnych, ale także kompleksowego wsparcia dla placówek oświatowych oraz systematycznej edukacji żywieniowej skierowanej do dzieci, rodziców oraz personelu szkolnego.
