Polska administracja skarbowa przeszła prawdziwą metamorfozę technologiczną, która fundamentalnie zmienia sposób funkcjonowania systemu podatkowego w kraju. Od połowy poprzedniego roku Krajowa Administracja Skarbowa dysponuje nowoczesnymi narzędziami analitycznymi, które automatycznie monitorują transakcje obywateli i wykrywają potencjalne uchybienia podatkowe z precyzją dotychczas nieosiągalną. Te zaawansowane systemy informatyczne działają w czasie rzeczywistym, przetwarzając ogromne ilości danych transakcyjnych i identyfikując przypadki, w których podatnicy mogą nie wywiązywać się ze swoich obowiązków związanych z podatkiem od czynności cywilnoprawnych.
Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce
Rewolucyjna zmiana polega na tym, iż skarbówka nie musi już polegać wyłącznie na kontrolach podatkowych czy zgłoszeniach od podatników, ale może proaktywnie identyfikować potencjalne uchybienia podatkowe poprzez analizę różnych źródeł danych. Nowe systemy integrują informacje z banków, platform płatniczych, sklepów internetowych oraz innych źródeł, tworząc kompleksowy obraz aktywności finansowej obywateli. Ta technologiczna transformacja oznacza, iż każda transakcja pozostawia cyfrowy ślad, który może zostać przeanalizowany przez algorytmy sztucznej inteligencji pod kątem zgodności z przepisami podatkowymi.
Kluczowym elementem tej nowej strategii jest automatyczne wykrywanie transakcji podlegających podatkowi od czynności cywilnoprawnych, które według obowiązujących przepisów obejmuje zakupy rzeczy ruchomych o wartości przekraczającej tysiąc złotych. Wiele osób pozostaje w całkowitej nieświadomości tego obowiązku prawnego, który wymaga nie tylko uiszczenia dwuprocentowego podatku od wartości transakcji, ale także złożenia odpowiedniej deklaracji podatkowej PPC-3 w terminie czternastu dni od dokonania zakupu. Ta powszechna ignorancja przepisów stała się źródłem znaczących wpływów dla budżetu państwa, gdy skarbówka zaczęła systematycznie wyłapywać osoby uchylające się od tego obowiązku.
Konsekwencje nieprzestrzegania obowiązków związanych z podatkiem od czynności cywilnoprawnych mogą być bardzo dotkliwe finansowo. Podatnicy, którzy nie złożą deklaracji w terminie lub nie uiszczą należnego podatku, narażają się na kary finansowe o szerokim spektrum wysokości, począwszy od dziesięciu procent kwoty podatku, aż do astronomicznej kwoty stanowiącej dwudziestokrotność minimalnego wynagrodzenia. W przypadku roku 2025, gdy minimalne wynagrodzenie wynosi 4666 złotych, maksymalna kara może sięgnąć 93 320 złotych, co stanowi kwotę porównywalną z rocznymi zarobkami wielu pracowników. Do tej astronomicznej kary dochodzą jeszcze odsetki za zwłokę, które naliczane są od dnia, w którym podatek powinien zostać zapłacony.
Szczególnie niepokojące dla podatników jest to, iż skarbówka może w tej chwili bardzo skutecznie monitorować zakupy dokonywane za pośrednictwem internetu, które stanowią coraz większą część całkowitych wydatków konsumenckich. Platformy e-commerce, sklepy internetowe oraz systemy płatności elektronicznych przekazują dane o transakcjach do centralnych baz danych, które następnie są analizowane przez algorytmy skarbówki. Oznacza to, iż zakup drogiego sprzętu elektronicznego, biżuterii, dzieł sztuki czy innych wartościowych przedmiotów przez internet automatycznie generuje alert w systemach administracji skarbowej, jeżeli wartość transakcji przekracza próg tysiąca złotych.
Nowe technologie pozwalają również na wykrywanie transakcji, które mogłyby zostać sztucznie podzielone na mniejsze kwoty w celu uniknięcia obowiązku podatkowego. Zaawansowane algorytmy analizują wzorce zakupowe i potrafią zidentyfikować przypadki, w których jedna osoba dokonuje kilku zakupów u tego samego sprzedawcy w krótkim okresie, co może wskazywać na próbę obejścia przepisów podatkowych. Ta funkcjonalność sprawia, iż tradycyjne metody unikania podatku od czynności cywilnoprawnych stają się coraz mniej skuteczne.
System automatycznego wykrywania uchybień podatkowych obejmuje również transakcje gotówkowe, które wcześniej były praktycznie niemożliwe do wyśledzenia przez administrację skarbową. Obecnie, dzięki obowiązkowi rejestrowania sprzedaży w kasach fiskalnych oraz wymogowi przekazywania danych o transakcjach w czasie rzeczywistym, każdy zakup gotówkowy powyżej określonej kwoty jest automatycznie raportowany do centralnych systemów skarbówki. To oznacza, iż choćby tradycyjne zakupy w sklepach stacjonarnych podlegają monitorowaniu pod kątem obowiązków związanych z podatkiem od czynności cywilnoprawnych.
Warto podkreślić, iż obowiązek podatkowy dotyczy nie tylko zakupów od przedsiębiorców, ale także transakcji między osobami prywatnymi. Oznacza to, iż zakup samochodu, motocykla, łodzi, dzieła sztuki czy innego wartościowego przedmiotu od innej osoby fizycznej również generuje obowiązek podatkowy, jeżeli wartość transakcji przekracza tysiąc złotych. Skarbówka może wykrywać takie transakcje poprzez monitoring zmian właścicieli w rejestrach publicznych, analizy przepływów finansowych na kontach bankowych czy choćby poprzez analizę ogłoszeń w serwisach internetowych.
Transformacja cyfrowa administracji skarbowej obejmuje również wykorzystanie sztucznej inteligencji do analizy profili podatników i identyfikowania anomalii w ich zachowaniach finansowych. Systemy te potrafią wykryć sytuacje, w których styl życia podatnika nie jest adekwatny do jego deklarowanych dochodów, co może wskazywać na ukrywanie źródeł przychodów lub niepłacenie należnych podatków. W przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych oznacza to możliwość identyfikowania osób, które regularnie dokonują drogich zakupów, ale nie wywiązują się z obowiązków podatkowych z nimi związanych.
Nowe przepisy przewidują również możliwość nakładania kar na osoby, które świadomie wprowadzają w błąd administrację skarbową co do charakteru lub wartości dokonywanych transakcji. jeżeli podatnik umyślnie zaniża wartość zakupionego przedmiotu w celu uniknięcia podatku lub zataja fakt dokonania transakcji podlegającej opodatkowaniu, może zostać ukarany nie tylko podstawową karą za niepłacenie podatku, ale także dodatkowymi sankcjami za oszustwo podatkowe. Te dodatkowe kary mogą znacząco zwiększyć całkowitą kwotę, którą podatnik będzie musiał zapłacić w przypadku wykrycia uchybienia.
Administracja skarbowa intensywnie pracuje również nad edukacją podatników w zakresie ich obowiązków związanych z podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Pomimo tych wysiłków, przez cały czas bardzo duża część społeczeństwa nie ma świadomości istnienia tego obowiązku podatkowego, co sprawia, iż liczba przypadków nieprzestrzegania przepisów pozostaje wysoka. Brak wiedzy prawnej nie stanowi jednak usprawiedliwienia w oczach prawa, a podatnicy odpowiadają za swoje uchybienia niezależnie od tego, czy działali z premedytacją, czy z niewiedzy.
Szczególnie narażone na kontrole skarbowe są osoby, które regularnie handlują wartościowymi przedmiotami, takimi jak dzieła sztuki, antyki, biżuteria czy sprzęt elektroniczny. Nowe systemy analityczne potrafią zidentyfikować wzorce zachowań wskazujące na prowadzenie działalności gospodarczej bez odpowiedniej rejestracji, co może skutkować nie tylko karami za niepłacenie podatku od czynności cywilnoprawnych, ale także dodatkowymi sankcjami za prowadzenie niezarejestrowanej działalności gospodarczej.
Cyfryzacja procesów podatkowych oznacza również przyśpieszenie procedur windykacyjnych w przypadku wykrycia zaległości. Automatyczne systemy mogą generować wezwania do zapłaty niemal natychmiast po zidentyfikowaniu uchybienia, co znacznie skraca czas między dokonaniem transakcji a otrzymaniem żądania zapłaty podatku wraz z karami i odsetkami. Ta szybkość działania często zaskakuje podatników, którzy mogą otrzymać wezwanie do zapłaty znacznej kwoty za transakcje, o których już zapomnieli lub których podatkowych konsekwencji nie byli świadomi.
Rozwój technologii blockchain i kryptowalut stanowi nowe wyzwanie dla administracji skarbowej, ale także otwiera nowe możliwości monitorowania transakcji. Chociaż transakcje kryptowalutowe były wcześniej trudne do śledzenia, w tej chwili skarbówka rozwija narzędzia do analizy ruchu w sieciach blockchain, co może pozwolić na identyfikowanie transakcji podlegających podatkowi od czynności cywilnoprawnych również w tym obszarze.
Dla przeciętnych obywateli najważniejsze jest zrozumienie, iż era anonimowych transakcji definitywnie się skończyła, a każdy zakup powyżej tysiąca złotych może zostać wykryty przez systemy skarbówki. Jedynym sposobem uniknięcia problemów jest przestrzeganie obowiązujących przepisów, czyli składanie deklaracji PPC-3 i płacenie należnego podatku w terminie czternastu dni od dokonania transakcji. Koszty związane z nieprzestrzeganiem tych obowiązków są nieporównanie wyższe niż dwuprocentowy podatek od wartości zakupu, a ryzyko wykrycia uchybienia stale rośnie wraz z rozwojem technologii stosowanych przez administrację skarbową.
