Analiza kluczowych aspektów kanadyjskiego wymiaru sprawiedliwości na tle sprawy z London, Ontario.
Kanadyjski system prawny, choć zakorzeniony we wspólnej tradycji z wieloma krajami Zachodu, posiada specyficzne mechanizmy i zasady, które stają się szczególnie widoczne podczas procesów sądowych o dużym rezonansie społecznym. Trwający w London, Ontario proces byłych zawodników juniorskiej reprezentacji Kanady w hokeju, oskarżonych o napaść na tle seksualnym, rzuca światło na fundamentalne filary kanadyjskiego prawa karnego. Nie wchodząc w objęte zakazem publikacji szczegóły tej konkretnej sprawy, warto przyjrzeć się, jak ogólne zasady prawne manifestują się w tak złożonych postępowaniach.
Domniemanie niewinności: złoty standard ochrony
W Kanadzie, jak w każdym państwie prawa, nadrzędną zasadą jest domniemanie niewinności. Ciężar udowodnienia winy „ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość” (beyond a reasonable doubt) spoczywa w całości na Koronie, czyli prokuraturze. Oskarżony nie musi dowodzić swojej niewinności. To niezwykle wysoki próg dowodowy, mający chronić obywateli przed pochopnym skazaniem. W sprawach, gdzie materiał dowodowy opiera się na zeznaniach świadków dotyczących odległych zdarzeń, a pamięć może być zawodna, sprostanie temu standardowi jest dla oskarżyciela publicznego znaczącym wyzwaniem.
Ława przysięgłych i sędzia: podział ról na sali sądowej
W przypadku poważnych przestępstw, oskarżeni w Kanadzie mają konstytucyjne prawo do procesu z udziałem ławy przysięgłych. Dwunastu losowo wybranych obywateli staje się „sędziami faktów” – to oni oceniają wiarygodność przedstawionych dowodów i ostatecznie orzekają o winie lub jej braku. Sędzia zawodowy pełni funkcję „sędziego prawa”: czuwa nad prawidłowym przebiegiem procesu, decyduje o tym, które dowody mogą zostać przedstawione ławie (kwestia dopuszczalności), oraz instruuje ławników co do zasad prawnych, które powinni zastosować przy podejmowaniu decyzji. Skomplikowany i czasochłonny proces wyboru bezstronnej ławy przysięgłych jest kluczowy, a w głośnych, medialnych sprawach zdarza się, iż konieczne jest jego powtórzenie (tzw. „mistrial”) i powołanie nowego składu.
Zgoda: centralny element w sprawach o napaść seksualną
W kontekście przestępstw na tle seksualnym, kanadyjskie prawo karne kładzie ogromny nacisk na pojęcie zgody. Musi być ona świadoma, dobrowolna i aktywnie wyrażona w momencie podejmowania czynności seksualnej. Prawo nie dopuszcza zgody domniemanej, wynikającej z milczenia, bierności, wcześniejszej znajomości czy zgody na inne formy aktywności. Zgoda jest nieważna, jeżeli została uzyskana pod przymusem, groźbą, w wyniku oszustwa, nadużycia władzy, lub gdy osoba z różnych przyczyn (np. upojenia alkoholowego uniemożliwiającego świadome działanie) nie była w stanie jej wyrazić. Udowodnienie braku zgody ponad wszelką uzasadnioną wątpliwość jest zadaniem prokuratury.
Walka o dowody: prawnicze kulisy procesu
Znaczna część batalii sądowej toczy się poza bezpośrednim spojrzeniem opinii publicznej – dotyczy ona dopuszczalności poszczególnych dowodów. To tutaj prawnicy obu stron ścierają się na argumenty, a sędzia podejmuje najważniejsze decyzje.
Dowody z pogłosek (hearsay): Zeznania dotyczące tego, co świadek usłyszał od innej osoby, są co do zasady niedopuszczalne jako dowód na prawdziwość tej informacji. Istnieje jednak wiele skomplikowanych wyjątków od tej reguły. W erze cyfrowej, dopuszczalność treści wiadomości tekstowych czy komunikacji z mediów społecznościowych jest częstym i złożonym problemem prawnym.
Ochrona przeszłości seksualnej osoby skarżącej (tzw. „rape shield laws”): Kanadyjskie ustawodawstwo znacząco ogranicza możliwość wprowadzania dowodów dotyczących wcześniejszych doświadczeń seksualnych osoby pokrzywdzonej. Ma to na celu ochronę jej prywatności oraz zapobieganie opieraniu linii obrony na szkodliwych stereotypach, zamiast na analizie konkretnego zarzutu.
Wiarygodność i pamięć świadków: W sprawach, gdzie zdarzenia miały miejsce dawno temu, a świadkowie mogli być pod wpływem substancji psychoaktywnych, szczegółowa analiza spójności zeznań, potencjalnych luk w pamięci oraz motywacji świadków jest nieodzownym elementem pracy adwokatów i oceny dokonywanej przez sąd.
Zakazy publikacji: równowaga między jawnością a sprawiedliwością
W kanadyjskim systemie prawnym, szczególnie w sprawach o charakterze seksualnym, często stosowane są zakazy publikacji. Automatycznie chroniona jest tożsamość osoby skarżącej. Sąd może również rozszerzyć te ograniczenia na inne aspekty postępowania, zwłaszcza na te fragmenty, które realizowane są bez udziału ławy przysięgłych (np. podczas rozstrzygania o dopuszczalności dowodów w ramach procedury „voir dire”). Celem tych mechanizmów jest ochrona prawa oskarżonego do rzetelnego procesu przed bezstronną ławą przysięgłych, która nie powinna być pod wpływem informacji medialnych mogących zniekształcić jej osąd, a także ochrona integralności samego postępowania sądowego. Dlatego też media relacjonujące trwające procesy muszą poruszać się w ściśle określonych ramach prawnych.
Proces w London, Ontario, niezależnie od jego końcowego rezultatu, stanowi istotny punkt odniesienia dla publicznej debaty na temat funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Kanadzie. Dla polskich czytelników może być to interesujący przyczynek do refleksji nad podobieństwami i różnicami w systemach prawnych oraz w społecznym postrzeganiu sprawiedliwości.
Mec. Krzysztof Szopiński
Adwokat od spraw karnych, rodzinnych
i cywilnych
416-368- 3999
