Od 2026 roku wchodzi zakaz. Rząd już zdecydował – dotyczy milionów dzieci w Polsce

Ministerstwo Zdrowia przygotowuje najbardziej kompleksową reformę żywienia w polskich placówkach edukacyjnych od dziesięcioleci, która ma fundamentalnie zmienić sposób odżywiania dzieci oraz młodzieży w przedszkolach i szkołach na terenie całego kraju. Projekt rozporządzenia opublikowany w Rządowym Centrum Legislacji wprowadza bezprecedensowe ograniczenia oraz nowe standardy żywieniowe, które mają na celu radykalną poprawę nawyków żywieniowych młodego pokolenia oraz skuteczną walkę z narastającym problemem otyłości dziecięcej oraz nieodpowiednich wzorców konsumpcyjnych.

Fot. Warszawa w Pigułce

Najbardziej kontrowersyjną oraz głośno komentowaną zmianą planowaną przez resort zdrowia jest wprowadzenie całkowitego zakazu dostępności kawy we wszystkich typach jednostek systemu oświaty, co oznacza jej natychmiastowe zniknięcie z szkolnych sklepików, automatów sprzedających oraz wszelkich innych punktów dystrybucji żywności umieszczonych na terenie placówek edukacyjnych. Ta radykalna decyzja stanowi bezpośrednią odpowiedź na narastającą liczbę sygnałów alarmowych napływających od zaniepokojonych rodziców, opiekunów prawnych oraz doświadczonych dyrektorów szkół, którzy z rosnącym niepokojem obserwują wzrost konsumpcji kofeiny przez dzieci oraz młodzież w wieku szkolnym.

Uzasadnienie wprowadzenia bezwzględnego zakazu sprzedaży kawy opiera się na konieczności skutecznego ograniczenia dostępu młodych osób do substancji psychoaktywnych, które według najnowszych badań naukowych mogą wywierać negatywny wpływ na ich prawidłowy rozwój psychofizyczny, procesy poznawcze oraz zdolności uczenia się. Kofeina zawarta w kawie może powodować u dzieci oraz nastolatków szereg niepożądanych efektów ubocznych, włączając w to problemy z utrzymaniem koncentracji podczas zajęć lekcyjnych, poważne zaburzenia naturalnego rytmu snu, nadmierne pobudzenie psychomotoryczne oraz potencjalne ryzyko rozwoju uzależnienia psychicznego.

Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej od kilku lat odnotowują systematyczny napływ zgłoszeń dokumentujących niepokojącą tendencję wzrastającego spożycia napojów kofeinowych przez uczniów różnych grup wiekowych, co ostatecznie skłoniło decydentów politycznych do podjęcia zdecydowanych działań legislacyjnych mających na celu eliminację tego zjawiska. Planowane zmiany stanowią integralny element znacznie szerszej rządowej strategii promocji zdrowych nawyków żywieniowych wśród dzieci oraz systematycznego ograniczania ich dostępu do produktów, które mogą potencjalnie szkodzić ich zdrowiu oraz prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i intelektualnemu.

Nowe rozporządzenie wprowadza również niezwykle restrykcyjne normy dotyczące składu chemicznego produktów spożywczych dostępnych w placówkach oświatowych, ustanawiając precyzyjnie określone oraz naukowo uzasadnione limity maksymalnej zawartości cukru, tłuszczu oraz soli w całej żywności oferowanej uczniom w ramach szkolnego systemu żywienia. Zgodnie z najnowszymi projektowanymi przepisami, wszystkie produkty sprzedawane w szkołach oraz przedszkolach będą musiały spełniać rygorystyczne kryteria jakościowe, nie mogąc zawierać więcej niż piętnaście gramów cukru, dziesięć gramów tłuszczu oraz jeden gram soli na standardową porcję stu gramów lub stu mililitrów produktu.

Dla określonych kategorii żywności, szczególnie produktów mlecznych oraz artykułów przeznaczonych dla najmłodszych dzieci, resort zdrowia planuje ustanowienie jeszcze bardziej rygorystycznych oraz restrykcyjnych ograniczeń składnikowych, które mają zapewnić maksymalną ochronę zdrowia oraz prawidłowy rozwój organizmu w najbardziej krytycznych okresach wzrostu. Te zaostrzne normy odzwierciedlają najnowsze osiągnięcia nauki o żywieniu oraz rekomendacje międzynarodowych organizacji zdrowotnych dotyczące optymalnego odżywiania dzieci w wieku rozwojowym.

Lista produktów oficjalnie dopuszczonych do sprzedaży w placówkach oświatowych zostanie drastycznie ograniczona oraz będzie obejmować wyłącznie artykuły żywnościowe uznawane przez ekspertów żywieniowych za zdrowe, bezpieczne oraz posiadające wysoką wartość odżywczą dla rozwijającego się organizmu. Wśród produktów, które będą mogły znajdować się w ofercie szkolnych punktów sprzedaży, znajdą się różnorodne rodzaje pieczywa pełnoziarnistego bogatego w błonnik oraz składniki mineralne, świeże sałatki przygotowane z sezonowych warzyw, kanapki komponowane zgodnie z nowymi standardami żywieniowymi oraz różnorodne produkty zbożowe o potwierdzonej wysokiej wartości odżywczej.

Dodatkowo w szkolnych sklepikach będą dostępne świeże owoce oraz warzywa pochodzące preferencyjnie od lokalnych producentów, naturalne soki oraz koktajle owocowe i warzywne bez jakiegokolwiek dodatku cukru rafinowanego lub sztucznych słodzików, naturalne wody mineralne o potwierdzonej jakości oraz czekolada gorzka zawierająca minimum siedemdziesiąt procent naturalnego kakao, która dostarcza cennych antyoksydantów oraz składników mineralnych.

Ministerstwo Zdrowia planuje również wprowadzenie bardzo szczegółowych oraz naukowo uzasadnionych wytycznych dotyczących codziennego komponowania posiłków serwowanych w szkolnych stołówkach, które mają gwarantować wszystkim uczniom dostęp do zbilansowanej diety w pełni odpowiadającej ich indywidualnym potrzebom rozwojowym oraz zapotrzebowaniu energetycznemu adekwatnemu dla konkretnej grupy wiekowej. W placówkach oferujących więcej niż trzy pełnowartościowe posiłki dziennie zostanie wprowadzony bezwzględny obowiązek serwowania maksymalnie zróżnicowanych oraz perfekcyjnie zbilansowanych dań zawierających wszystkie niezbędne składniki odżywcze w proporcjach optymalnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu dziecka.

Nowo ustanowione standardy żywieniowe nakładają na szkoły obowiązek codziennego serwowania szerokiej gamy produktów zbożowych pełnoziarnistych lub ziemniaków jako podstawowego źródła węglowodanów złożonych dostarczających długotrwałej energii, świeżych warzyw oraz owoców sezonowych zapewniających pełne spektrum witamin oraz składników mineralnych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego, różnorodnych produktów mlecznych lub ich wysokiej jakości roślinnych zamienników stanowiących bogate źródło wapnia oraz pełnowartościowego białka, a także mięsa, ryb, jaj lub nasion roślin strączkowych gwarantujących dostarczenie kompletnego profilu aminokwasowego.

Każdego dnia uczniowie będą zobowiązani do spożycia przynajmniej dwóch porcji produktów mlecznych lub ich równoważnych roślinnych odpowiedników oraz jednej porcji wysokobiałkowych produktów pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, co ma zapewnić optymalne wsparcie dla procesów wzrostu oraz rozwoju tkanek. Te wymagania zostały opracowane w oparciu o najnowsze badania naukowe dotyczące zapotrzebowania żywieniowego dzieci oraz rekomendacje czołowych instytutów żywienia z całego świata.

Szczególny nacisk w nowych przepisach zostanie położony na systematyczne oraz regularne wprowadzanie do codziennych jadłospisów ryb różnych gatunków jako niezastąpionego źródła kwasów tłuszczowych omega-3 oraz wysokiej jakości białka o doskonałej przyswajalności, z bezwzględnym obowiązkiem podawania specjalnie przygotowanych dań rybnych przynajmniej raz w tygodniu. Jednocześnie zostanie wprowadzone znaczące ograniczenie częstotliwości serwowania potraw przygotowywanych metodą smażenia, które będą mogły pojawiać się w szkolnych stołówkach maksymalnie dwa razy w ciągu tygodnia, co ma na celu drastyczne ograniczenie spożycia szkodliwych tłuszczów trans oraz produktów o wysokiej kaloryczności przy równocześnie niskiej wartości odżywczej.

Projektowane rozporządzenie ustanawia również bardzo precyzyjne oraz szczegółowe wymagania energetyczne dla wszystkich posiłków serwowanych w placówkach oświatowych, które zostały naukowo opracowane tak, aby być optymalnie dostosowane do wieku, masy ciała oraz rzeczywistych potrzeb energetycznych dzieci oraz młodzieży w różnych fazach rozwoju. Szkolne obiady będą bezwzględnie musiały zapewniać dokładnie dwadzieścia procent całodziennego zapotrzebowania energetycznego w przypadku standardowych posiłków jednodaniowych lub trzydzieści procent dla bardziej rozbudowanych posiłków dwudaniowych składających się z zupy oraz dania głównego.

W przedszkolach, gdzie małe dzieci spędzają znaczącą oraz kluczową część swojego dnia, ministerstwo planuje ustanowienie jeszcze wyższych oraz bardziej wymagających standardów energetycznych, z obowiązkowym wymaganiem pokrycia aż siedemdziesięciu pięciu procent całodziennego zapotrzebowania kalorycznego każdego dziecka. Te podwyższone normy odzwierciedlają specyficzne potrzeby żywieniowe najmłodszych dzieci oraz konieczność zapewnienia im optymalnych warunków dla prawidłowego wzrostu oraz rozwoju psychofizycznego.

Ministerstwo wprowadza także kategoryczny zakaz stosowania jakichkolwiek sztucznych dodatków do żywności w całym procesie przygotowywania szkolnych posiłków, co oznacza bezwzględną konieczność przygotowywania wszystkich zup, sosów oraz innych komponentów dań wyłącznie z naturalnych oraz świeżych składników bez dodatku chemicznych substancji wspomagających. Dopuszczalne będzie używanie koncentratów żywności, ale wyłącznie tych wyprodukowanych na bazie w stu procentach naturalnych surowców bez jakiegokolwiek dodatku sztucznych wzmacniaczy smaku, konserwantów, barwników czy innych substancji chemicznych pochodzenia przemysłowego.

Ta fundamentalna zmiana w podejściu do przygotowywania żywności szkolnej ma na celu dramatyczne ograniczenie ekspozycji dzieci na potencjalnie szkodliwe substancje chemiczne, które mogą wywoływać niebezpieczne reakcje alergiczne, zaburzenia rozwojowe lub negatywnie wpływać na zdrowie uczniów w dłuższej perspektywie czasowej. Decyzja ta jest zgodna z najnowszymi trendami w żywieniu dzieci oraz rekomendacjami międzynarodowych organizacji zajmujących się bezpieczeństwem żywności.

Planowana kompleksowa reforma żywienia szkolnego stanowi integralny element znacznie szerszej rządowej strategii zdrowia publicznego, która ma na celu skuteczną walkę z dramatycznie narastającym problemem otyłości dziecięcej oraz systematyczne kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych już od najmłodszych lat życia. Najnowsze statystyki epidemiologiczne przedstawiają alarmujący obraz, pokazując iż odsetek dzieci z nadwagą oraz otyłością w Polsce systematycznie rośnie od kilku lat, co jest bezpośrednio związane z rozpowszechnieniem nieodpowiednich wzorców żywieniowych oraz dramatycznie zwiększoną dostępnością wysoko przetworzonej żywności przemysłowej o bardzo niskiej wartości odżywczej.

Wprowadzenie rygorystycznych standardów żywienia w szkołach oraz przedszkolach ma również bardzo istotny wymiar edukacyjny oraz wychowawczy, ponieważ ma systematycznie kształtować długoterminowe preferencje żywieniowe dzieci oraz uczyć je podejmowania świadomych oraz odpowiedzialnych wyborów żywieniowych, które będą im towarzyszyć przez całe dorosłe życie. Poprzez codzienne obcowanie ze zdrową oraz wysokiej jakości żywnością w kontrolowanym środowisku szkolnym dzieci mają unikalną szansę na rozwinięcie pozytywnych nawyków żywieniowych, które następnie będą mogły skutecznie przenieść do życia rodzinnego oraz dorosłego.

Nowe przepisy zostały zaplanowane tak, aby wejść w życie z początkiem roku szkolnego 2026/2027, co oznacza, iż wszystkie placówki oświatowe w Polsce będą miały ponad rok na kompleksowe przygotowanie się do implementacji nowych oraz wymagających standardów żywieniowych. Ten przedłużony okres przejściowy został świadomie zaplanowany tak, aby umożliwić szkołom oraz przedszkolom przeprowadzenie niezbędnych modernizacji infrastruktury kuchennej, gruntowne przeszkolenie całego personelu odpowiedzialnego za przygotowanie oraz dystrybucję posiłków, a także nawiązanie nowych relacji biznesowych z dostawcami żywności zdolnymi do spełnienia rygorystycznych wymagań jakościowych.

Praktyczny proces implementacji nowych standardów żywienia będzie wymagał znaczących oraz wielokierunkowych inwestycji ze strony placówek oświatowych, które będą musiały przeprowadzić kompleksową modernizację swoich kuchni oraz wyposażyć je w nowoczesny sprzęt technologiczny umożliwiający przygotowywanie posiłków ściśle zgodnie z nowymi wytycznymi żywieniowymi oraz sanitarnymi. Konieczne będzie również przeprowadzenie intensywnego przeszkolenia kucharzy, dietetyków oraz całego personelu obsługującego szkolne stołówki w zakresie praktycznego stosowania nowych przepisów oraz zaawansowanych technik kulinarnych pozwalających na przygotowywanie jednocześnie zdrowych, smakowitych oraz atrakcyjnych wizualnie posiłków bez stosowania jakichkolwiek sztucznych dodatków czy substancji wspomagających.

Planowane fundamentalne zmiany będą wymagały również gruntownej rewizji wszystkich istniejących umów handlowych z dotychczasowymi dostawcami żywności oraz intensywnego poszukiwania nowych oraz wiarygodnych partnerów biznesowych zdolnych do regularnego dostarczania produktów w pełni spełniających nowe oraz wymagające standardy jakościowe oraz bezpieczeństwa. Może to oznaczać konieczność nawiązania ścisłej współpracy z lokalnymi producentami żywności ekologicznej, certyfikowanymi gospodarstwami rolnymi oraz wyspecjalizowanymi firmami zajmującymi się produkcją żywności dla dzieci, co prawdopodobnie przełoży się na znaczący wzrost kosztów żywienia szkolnego w całym kraju.

Ministerstwo Zdrowia oficjalnie zapowiada przeprowadzenie szeroko zakrojonych oraz wieloetapowych konsultacji społecznych dotyczących wszystkich aspektów projektowanych zmian, które mają umożliwić wyrażenie szczegółowych opinii przez różnorodne grupy interesariuszy bezpośrednio zaangażowanych w system edukacji. W konsultacjach będą mogli uczestniczyć rodzice oraz opiekunowie prawni uczniów, doświadczeni nauczyciele oraz pedagodzy, dyrektorzy szkół oraz przedszkoli, a także przedstawiciele branży spożywczej oraz eksperci żywieniowi.

Konsultacje społeczne mają na celu nie tylko zebranie opinii różnych środowisk, ale również umożliwienie ewentualnych modyfikacji oraz doprecyzowań projektu rozporządzenia, a także lepsze dostosowanie jego szczegółowych zapisów do realnych potrzeb, możliwości finansowych oraz ograniczeń organizacyjnych konkretnych placówek oświatowych. Proces ten ma zapewnić, iż finalna wersja przepisów będzie praktyczna do wdrożenia oraz skuteczna w osiąganiu zakładanych celów zdrowotnych.

Reakcje różnych środowisk na zapowiadane rewolucyjne zmiany są wyraźnie podzielone oraz odzwierciedlają złożoność problematyki żywienia dzieci w placówkach edukacyjnych. Z jednej strony liczni rodzice, organizacje zajmujące się promocją zdrowego żywienia dzieci oraz eksperci zdrowia publicznego wyrażają stanowcze poparcie dla ambitnej inicjatywy Ministerstwa Zdrowia, doceniając jej potencjał w zakresie poprawy długoterminowego zdrowia młodego pokolenia. Z drugiej strony niektórzy przedstawiciele środowiska oświatowego, związki zawodowe nauczycieli oraz organizacje dyrektorów szkół wyrażają uzasadnione obawy dotyczące praktycznych aspektów implementacji nowych standardów oraz ich znaczącego wpływu na koszty funkcjonowania placówek edukacyjnych.

Długoterminowe skutki planowanej kompleksowej reformy żywienia szkolnego mogą okazać się przełomowe dla ogólnego stanu zdrowia publicznego w Polsce, ponieważ systematyczne kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych w młodym wieku może istotnie przyczynić się do znaczącego ograniczenia problemu otyłości oraz związanych z nią chorób cywilizacyjnych w przyszłej populacji dorosłej. Strategiczna inwestycja w zdrowe żywienie dzieci może przynieść ogromne korzyści ekonomiczne w postaci dramatycznie zmniejszonych kosztów opieki zdrowotnej związanych z leczeniem chorób bezpośrednio powiązanych z niewłaściwą dietą w nadchodzących dziesięcioleciach.

Planowana reforma wpisuje się również w ogólnoeuropejskie trendy dotyczące systematycznej poprawy jakości żywienia w placówkach oświatowych, gdzie coraz większa liczba państw członkowskich Unii Europejskiej wprowadza podobne restrykcyjne standardy dotyczące żywności dostępnej dla dzieci w szkołach oraz przedszkolach. Pozytywne doświadczenia innych państw europejskich, które wcześniej wdrożyły podobne systemy, pokazują, iż skuteczna implementacja zdrowych standardów żywienia wymaga nie tylko odpowiednich oraz dobrze przemyślanych regulacji prawnych, ale także kompleksowego wsparcia organizacyjnego oraz finansowego dla placówek oświatowych, a również systematycznej edukacji żywieniowej skierowanej równocześnie do dzieci, rodziców oraz całego personelu szkolnego.

Sukces planowanej reformy będzie w dużej mierze zależał od skuteczności działań edukacyjnych oraz promocyjnych, które będą towarzyszyć wprowadzaniu nowych przepisów. Konieczne będzie przeprowadzenie szeroko zakrojonych kampanii informacyjnych skierowanych do rodziców oraz opiekunów, które wyjaśnią korzyści zdrowotne płynące z nowych standardów żywienia oraz pomogą im w dostosowaniu domowych nawyków żywieniowych do szkolnych wzorców. Równie istotne będzie przeszkolenie nauczycieli oraz wychowawców w zakresie edukacji żywieniowej, aby mogli oni skutecznie wspierać proces kształtowania zdrowych postaw wobec jedzenia wśród swoich uczniów.