W ciągu pięciu sekund życie milionów Europejczyków zamieniło się w koszmar. Ludzie z kartami pełnymi pieniędzy stali bezradni przed zamkniętymi sklepami. Teraz europejskie banki wydają pilne zalecenia: schowajcie gotówkę w domu.
Fot. Warszawa w Pigułce
28 kwietnia 2025 roku o godzinie 12:33 Hiszpania straciła w błyskawicznym tempie 15 gigawatów mocy – to 60 procent krajowego zapotrzebowania na energię. Ale prawdziwy dramat rozegrał się nie w ciemnościach, ale przy kasach i bankomatach. Gdy prąd zniknął, zniknęły też wszystkie możliwości płacenia kartą.
Gdy bankomaty milczą, a karty nie działają
W pierwszych minutach po awarii Hiszpanie nie zdawali sobie sprawy z prawdziwej skali problemu. Dopiero gdy próbowali kupić jedzenie czy wypłacić pieniądze, dotarło do nich, jak bardzo uzależnili się od systemów elektronicznych.
Płatności kartą spadły o 55 procent, pozostawiając miliony Hiszpanów praktycznie bez dostępu do pieniędzy, jak podaje CaixaBank Research. Bankomaty odmówiły posłuszeństwa, a terminale POS w sklepach zamieniły się w bezużyteczne pudełka.
Sieci handlowe jak Dia zamknęły wszystkie sklepy oprócz magazynów. Carrefour utrzymywał działanie tylko największych placówek, przyjmując wyłącznie płatności gotówkowe. Problem polegał na tym, iż większość klientów po prostu nie miała przy sobie banknotów. Bank Sabadell zamykał oddziały z przyczyn bezpieczeństwa, a te nieliczne otwarte obsługiwały długie kolejki zdesperowanych ludzi.
Transport publiczny stanął kompletnie. Metro w Madrycie i Barcelonie zostało całkowicie zatrzymane, a 35 tysięcy pasażerów pociągów musiało zostać ewakuowanych. Gdy systemy elektroniczne zawiodły, gospodarka straciła prawie pół miliarda euro obrotów tylko z powodu niemożności dokonywania płatności bezgotówkowych.
Europejskie banki centralne zmieniają front
Można powiedzieć, iż kryzys był do przewidzenia. Europejskie banki id niedawna zmieniają politykę względem gotówki.
Szwedzki Riksbank, który jeszcze dekadę temu prowadził politykę eliminacji gotówki, w listopadzie 2024 roku wysłał do każdego gospodarstwa domowego broszurę zalecającą trzymanie „wystarczającej ilości gotówki na co najmniej jeden tydzień”. Gubernator Erik Thedéen przestrzegł przed wykluczeniem finansowym obywateli podczas awarii systemów płatniczych.
Jeszcze bardziej konkretne są zalecenia holenderskiego banku centralnego DNB. W maju 2024 roku oficjalnie zalecił obywatelom trzymanie w domu 70 euro na dorosłego i 30 euro na dziecko – dokładnie na wypadek 72-godzinnej awarii systemów płatniczych. Kwoty te obliczył Narodowy Instytut Informacji o Finansach Rodzinnych na pokrycie podstawowych wydatków na żywność, wodę, leki i transport.
To fundamentalna zmiana w polityce, która przez lata dążyła do całkowitej cyfryzacji życia. Hiszpańska awaria pokazała, iż w dobie nowoczesnych technologii fizyczne pieniądze mogą być różnicą między przetrwaniem a desperacją.
Polska od lat przygotowuje się na najgorsze
Na tle europejskich standardów wyróżnia się Polskie Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, które od lat wypracowuje najdalej idące w UE wytyczne kryzysowe. Podczas gdy UE zaleca 72-godzinne zapasy, RCB rekomenduje przygotowanie na 3-7 dni.
Polska lista wyposażenia plecaka ewakuacyjnego obejmuje ponad 25 pozycji – od dokumentów przez narzędzia po specjalistyczny sprzęt ratowniczy. Oczywiście jest tam także rekomendacja dotycząca gotówki. To nie przypadek – Polska od lat przygotowuje się na scenariusze, które dla Zachodu były nierealne do czasu wojny w Ukrainie.
Europa pod ostrzałem cyberataków i awarii
Hiszpańska awaria nie była dziełem sabotażu – oficjalne śledztwo wykluczyło cyberatak lub działania wrogie. Była rezultatem systemowych słabości nowoczesnych sieci energetycznych przechodzących transformację w kierunku odnawialnych źródeł energii.
To ostrzeżenie dla całej Europy, gdzie infrastruktura znajduje się pod rosnącą presją. Dane z 2024 roku pokazują 80-procentowy wzrost ataków ransomware na sektor energetyczny. Ponad 200 zgłoszonych incydentów cybernetycznych dotknęło europejskie systemy energetyczne, a w regionie Morza Bałtyckiego odnotowano ponad 11 uszkodzeń kabli podmorskich w ciągu ostatnich 15 miesięcy.
Europejski Bank Centralny odnotował w 2024 roku rekordową liczbę incydentów cyberbezpieczeństwa wpływających na banki. Awaria systemu TARGET2 w marcu 2024, która trwała 7 godzin i wpłynęła na tysiące wypłat pensji i świadczeń socjalnych, była tylko preludium do problemów, które pokazał blackout hiszpański.
Strategia Unii Gotowości w praktyce
Hiszpański koszmar płatniczy wydarzył się zaledwie miesiąc po ogłoszeniu przez Komisję Europejską „Strategii Unii Gotowości” – najbardziej ambitnego planu przygotowań kryzysowych w historii UE. 26 marca 2025 roku komisarz ds. gotowości Hadja Lahbib wezwała wszystkich obywateli UE do osiągnięcia samowystarczalności na minimum 72 godziny.
Po hiszpańskiej awarii zalecenia przestały być teorią. Kraje europejskie zaczęły wydawać konkretne wytyczne dotyczące minimum gotówkowego, które powinno znajdować się w każdym domu. To symboliczny koniec ery bezkrytycznego zaufania do technologii i powrót do uznania gotówki za strategiczny zasób.
Co to oznacza dla ciebie?
Jeśli myślisz, iż awaria w Hiszpanii to odległy problem, który nie dotyczy Polski, możesz się mylić. Nowoczesne sieci energetyczne i płatnicze są wszędzie podobnie wrażliwe. Wystarczy jedna poważna awaria, cyberatak na banki lub uszkodzenie infrastruktury krytycznej, a ty również możesz znaleźć się w sytuacji hiszpańskich rodzin.
Wyobraź sobie, iż jutro rano budzisz się bez prądu, a twoja karta nie działa. Masz tysiące złotych na koncie, ale nie możesz kupić mleka dla dziecka. Nie możesz pojechać metrem do pracy, bo bilety elektroniczne nie działają. Nie możesz choćby zatankować samochodu, bo stacje benzynowe przyjmują tylko gotówkę.
Praktyczne działania, które powinieneś podjąć już dziś:
W przeliczeniu na polskie warunki, czteroosobowa rodzina powinna mieć w domu minimum 800-900 złotych na pokrycie wydatków przez pierwsze trzy dni kryzysu. jeżeli chcesz być przygotowany na dłuższy okres (jak zaleca polskie RCB), kwota ta powinna wzrosnąć do kilku tysięcy złotych.
Poza gotówką niezbędne są: latarka z bateriami, radio na baterie do odbioru komunikatów służb, zapas wody pitnej – 3 litry na osobę na dobę, żywność niewymagająca gotowania oraz kopie dokumentów w wodoodpornej torebce. Nie licz na lampkę w telefonie – podczas długotrwałej awarii prądu bateria gwałtownie się wyczerpie.
Przechowuj gotówkę w łatwo dostępnym, ale bezpiecznym miejscu. Podziel ją na mniejsze nominały – w kryzysie może być problem z wydawaniem reszty. Sprawdź, które sklepy w twojej okolicy mogą działać bez prądu i przyjmować gotówkę.
Lesson learned: gotówka jako polisa ubezpieczeniowa
Po blackoucie z 28 kwietnia w Hiszpanii odnotowano wzrost wypłat gotówki z bankomatów i zwiększoną ostrożność w noszeniu banknotów przy sobie. To zmiana mentalności, która może okazać się kluczowa dla bezpieczeństwa w przyszłości.
Historia pani Marii z Madrytu pokazuje skalę problemu. Kobieta z dwójką małych dzieci wyszła do sklepu po podstawowe zakupy z kartą, na której miała 800 euro. Gdy prąd zgasł, nie mogła kupić choćby butelki wody. Musiała prosić sąsiadów o jedzenie dla dzieci, bo nie miała przy sobie ani jednego banknotu.
Społeczeństwo, które przez lata dążyło do całkowitej cyfryzacji płatności, nagle odkryło wartość fizycznych pieniędzy. Hiszpański blackout stał się punktem zwrotnym w europejskim myśleniu o bezpieczeństwie. Kraje, które jeszcze niedawno chciały całkowicie zdigitalizować życie, oficjalnie przyznają, iż analogowe systemy rezerwowe są niezbędne do przetrwania kryzysu.
Przygotowanie nie jest oznaką paniki, ale przejawem odpowiedzialności. Hiszpańska lekcja pokazała, iż w dobie cyfryzacji fizyczne pieniądze mogą być różnicą między przetrwaniem a desperacją. Strategia Unii Gotowości i ostrzeżenia banków centralnych to racjonalna odpowiedź na nowe zagrożenia, z którymi musimy się nauczyć żyć.
